Mẹo về Cụ dân phương Đông ý tưởng sáng tạo ra chữ viết vào lúc chừng thời hạn nào Chi Tiết
Bạn đang tìm kiếm từ khóa Cụ dân phương Đông ý tưởng sáng tạo ra chữ viết vào lúc chừng thời hạn nào được Update vào lúc : 2022-01-13 19:11:57 . Với phương châm chia sẻ Thủ Thuật về trong nội dung bài viết một cách Chi Tiết Mới Nhất. Nếu sau khi Read Post vẫn ko hiểu thì hoàn toàn có thể lại phản hồi ở cuối bài để Admin lý giải và hướng dẫn lại nha.
Văn minh Ai Cập cổ đại
Văn minh Ấn Độ cổ đại
Văn minh Lưỡng Hà cổ đại
Văn minh Trung Quốc cổ đại
MỞ ĐẦU
Nói đến lịch sử văn minh quả đât, người ta thường nghĩ đến những giá trị to lớn mà loài người đã đạt được trong thời đại ngày này. Nhưng toàn bộ chúng ta nên phải nhìn nhận lại quy trình tăng trưởng của lịch sử xã hội loài người, ngay từ rất sớm thời cổ đại, loài người đã bước vào xã hội văn minh của tớ, chính khu vực phương Đông chứ không phải là khu vực nào khác, những thành tựu văn minh rực rỡ thứ nhất của lịch sử quả đât đã được hình thành và tăng trưởng rực rỡ.
Xét về vùng lãnh thổ, phương Đông ngày này được hiểu là khu vực bao trùm toàn bộ châu Á và phần Đông Bắc châu Phi. Mặc dù khái niệm Đông phương học (Oriental Studies) xuất phát từ phương Tây tuy nhiên vai trò của Đông phương học nói chung, văn minh phương Đông nói riêng ngày càng được giới khoa học toàn thế giới xác lập và quan tâm. Ngày nay, xét trên nhiều góc nhìn như lịch sử, chính trị, kinh tế tài chính, văn hoá, phương Đông chiếm một vị trí vô cùng quan trọng. Nói đến phương Đông, người ta không thể không nhắc tới những nền văn hoá văn minh nổi tiếng như Ai Cập, Lưỡng Hà, Ấn Độ, Arập, Trung Hoa, không thể không nhắc tới Nho giáo, Hồi giáo, Phật giáo, Hinđu giáo và hàng loạt tín ngưỡng bản địa mang sắc tố phương Đông. Nói đến phương Đông, người ta cũng nhắc ngay đến những đại ngữ hệ như Nam Á, Nam hòn đảo, Hán Tạng, Thái Kađai, Antai; đến những khu công trình xây dựng văn hoá kì vĩ như Ăngco Vát, Vạn lí trường thành, Borobudur, những kim tự tháp Ai Cập Và, từ tầm nhìn văn hoá văn minh tân tiến, phương Đông còn làm cho toàn thế giới ngạc nhiên về sự việc thần kì Nhật Bản, về hàng loạt những con rồng châu Á như Singapore, Nước Hàn, Hồng Kông, Đài Loan, Tóm lại, phương Đông là một khu vực văn hoá-văn minh có bản sắc riêng cả về phương diện truyền thống cuội nguồn lẫn tân tiến.
Vì vậy, tìm hiểu về nền văn minh phương Đông cổ đại có một ý nghĩa to lớn, giúp toàn bộ chúng ta làm rõ bản sắc văn hóa truyền thống truyền thống cuội nguồn cũng như sự tăng trưởng của lịch sử khu vực này. Ngoài ra, nó còn mang một ý nghĩa vô cùng quan trọng trong tiến trình hội nhập của khu vực nói chung và giang sơn nói riêng trong thời đại ngày này.
NỘI DUNG
1.Văn minh phương Đông được hình thành gắn sát với những dòng sông lớn:
Một điểm lưu ý mà toàn bộ chúng ta thuận tiện và đơn thuần và giản dị nhận thấy riêng với nền văn minh phương Đông thời cổ đại, như văn minh Ai Cập, văn minh Ấn Độ, văn minh Trung Quốc, văn minh Lưỡng Hà toàn bộ đều hình thành trên lưu vực những dòng sông lớn.
Trong những nền văn minh trên toàn thế giới,văn minh Ai Cậpđược hình thành sớm nhất. Văn minh Ai Cập gắn sát với dân cư sống ở hai bờ sông Nil.Sông Nilhay được Việt hóa thànhsông Nin, là loại sông thuộc châu Phi, một dòng sông dài nhất toàn thế giới, với chiều dài 6.650 km và đổ nước vào Địa Trung Hải, nhưng phần chảy qua Ai Cập chỉ dài 700km.Miền đất đai do sống Nil bồi đắp chỉ rộng 15-25 km, phía Bắc có nơi rộng 50 km vì ở đây sông Nil phân thành nhiều nhánh trước lúc đổ ra biển.Đây là loại sông có ảnh hưởng nhất ở châu Phi, gắn sát với việc hình thành, tăng trưởng và lụi tàn của nhiều vương quốc cổ đại, góp thêm phần tạo hình thành nền Văn minh sông Nin.
Sông Nil có hai nhánh chính, quan trọng nhất là sông Nil Trắngvà sông Nil Xanh.Sông Nil trắng bắt nguồn từ hồ Victorianằm giữa Uganda , Kenya và Tanzania.Sông Nil Xanh bắt nguồn từ Hồ Tana trên vùng cao nguyên của Ethiopia. Dòng Nil Xanh chảy được khoảng chừng 1.400 km (850 dặm) tới Khartoum thì hai dòng Nil Xanh và Nil Trắng gặp nhau, hợp lưu tạo ra sông Nil. Phần lớn nguồn nước của sông Nil được phục vụ từ Ethiopia, khoảng chừng 80-85%, nhưng chỉ về ngày hè khi những lượng mưa lớn đổ xuống vùng này.Sông Nil với nguồn nước dồi dào đã tạo ra vùng thung lũng trù phú nhất lục địa đen. Nó đã góp thêm phần rất rộng tới sự hình thành nền văn minh Ai Cập cổ đại, với những kim tự tháp kỳ vĩ. Sông Nil đã ảnh hưởng lớn tới nền văn hoá Ai Cập cổ ngay từ thời đại đồ đá, khi mà sa mạc Sahara đang ngày càng xâm lấn sang phía Đông của lục địa châu Phi.Sông Nin bắt nguồn từ hồ Victoria ở khu vực xích đạo có mưa quanh năm nên lượng mưa khá lớn. Tới Khác-tum sông Nin nhận thêm nước từ phụ lưu Nin Xanh ở khu vực cận xích đạo, lưu lượng trở nên rất rộng, mùa nước lũ lên tới 90.000 m³/s; đến biên giới Ai Cập tuy nhiên sông Nin chảy giữa miền hoang mạc và không sở hữu và nhận được thêm phụ lưu nào nữa, nước sông vừa ngấm xuống đất, vừa bốc hơi mạnh, gần biển lưu lượng nước giảm nhiều nhưng ở Cai-rô (Ai Cập)về mùa cạn lưu lượng vẫn còn đấy 700 m³/s.Phần hạ lưu sông Nil to lớn, in như hình tam giác dài 700 km, hai bờ sông rộng từ 10 dến 50 km tạo thành một vùng sinh thái xanh ngập nước và bán ngập nước một đồng bằng phì nhiêu với động thực vật phong phú và đông đúc. Hàng năm từ thời điểm tháng 6 đến tháng11, nước lũ sông Nil dâng lên làm tràn tràn ngập khu đồng bằng to lớn và bồi đắp một lượng phù sa khổng lồ, phì nhiêu. Các loại thực vật hầu hết như: đại mạch, tiểu mạch, chà là, sen, sinh sôi nảy nở quanh năm. Ai Cập cũng luôn có thể có một quần thể động vật hoang dã phong phú và phong phú, mang điểm lưu ý đồng bằng-sa mạc như voi, hươu cao cổ, sư tử, trâu, bò, những loài cá, chim,
Tất cả những Đk vạn vật thiên nhiên ưu đãi đã góp thêm phần hình thành nền văn minh Ai Cập sớm nhất. Các ngành nghề như đánh bắt cá cá, nông nghiệp, thủ công nghiệp và thương nghiệp đều tăng trưởng ngay từ 3.000 năm trước đó Công nguyên. Đặc biệt, những di sản kiến trúc đồ sộ và đạt đến một trình độ vươn lên tầm kỳ quan của toàn thế giới như: những kim tự tháp, những siêu phẩm về hội hoạ, điêu khắc và nghệ thuật và thẩm mỹ và làm đẹp ướp xácCũng chính vì vậy, nhà sử học Hy Lạp Hê-rô-đốt đã nói rằng: Ai Cập là tặng phẩm của sông Nil
Giống như văn minh Ai Cập,văn minh Lưỡng Hàcũng khá được hình thành gắn sát với hai dòng sông Euphrates ở phía Đông và Tigris ở phía Tây. Cả hai sông này đều bắt nguồn từ miền rừng núi Armenia chảy qua lãnh thổ Iraq ngày này rồi đổ ra vịnh Ba Tư (Péc-xích).Lưỡng Hàlà tên thường gọi gọi của một vùng địa lý và của một nền văn minh ở nơi gồm lãnh thổ Iraq, đông Syria, đông nam Thổ Nhĩ Kỳ, và tây-nam Iran tân tiến. Tên gốc của nó xuất phát từ tiếng Hy Lạp, có nghĩa làgiữavàsông, để chỉ hai vùng châu thổ sông Euphrates và sông Tigris cũng như vùng đất nằm trong tâm chúng.
Tigrislà loại sông phía đông thuộc hai dòng sông lớn phân định nền văn minh Lưỡng Hà, cùng với sông Euphrates(dài 2800km). Tigris chảy từ những khu vực núi của Thổ Nhĩ Kỳ qua Iraq.Sông Tigris dài khoảng2000km, bắt nguồn từ Dãy núi Taurus phía đông Thổ Nhĩ Kỳ và chảy theo phía phía đông nam đên khi nhập vào Euphrates gần Al Qurna ở phía nam Iraq. Hai sông cùng nhau tạo ra đường thủy Shatt al-Arab chảy vào Vịnh Ba Tư. Sông Tigris có nhiềunhánh, gồm có Diyala và thượng và hạ lưu của những sông Zab.Thủ đôBaghdad của Iraq nằm hai bờcủa Tigris. Thành phố cảng Basra nằm ở vị trí tuyến phố thủy Shatt al-Arab. Trong thời kỳ cổ đại, nhiều thành phố của nền văn minh Lưỡng Hà nằm hai bên hoặc gần sông Tigris, những dân cư thời đó là lấy nước sông này để tưới nước cho những khu vực nông nghiệp của người Sumeria. Các thành phổ đáng để ý quan tâm bên sông Tigris có Nineveh, Ctesiphon, và Seleucia, còn thành phố Lagash lấy nước từ Tigris qua một con kênh từ khoảng chừng năm 2400TCN.Sông Tigris từ lâu đã là một con phố vận tải lối đi bộ quan trọng ở vương quốc phần lớn là sa mạc này. Việc marketing thương mại qua dòng sông này đã giảm sút vai trò của nó trong thế kỷ 20 khi tuyến phố sắt và lối đi bộ đã thay thế đường thủy.Hằng năm, vào trong ngày xuân, băng tuyết vùng rừng núi Armenia tan ra, nước đổ vào hai dòng sông, làm cho mực nước dâng cao gây ra lũ lụt làm tràn ngập một vung to lớn. Nhưng chính nhờ những trận lũ lụt ấy, đất đai ở khu vực này liên tục được phù sa bồi đắp và trở nên phì nhiêu. Lượng phù sa ở đây nhiều đến nỗi, qua mấy nghìn năm, cả một vùng biển to lớn của khu vực này đang trở thành đồng bằng, bờ biển của vịnh Ba Tư phải lùi xa gần 200km. Cũng vì vậy, hai dòng sông Tigris và Ephrates vốn đổ ra biển bằng hai cữa sông rất khác nhau đã nhập lại thành một trước lúc ra đến biển. Chính nhờ có đất đai phì nhiêu như vậy, nên cũng như Ai Cập cổ đại, khi công cụ sản xuất còn tương đối thô sơ, kinh tế tài chính ở đây vẫn vẫn đang còn Đk tăng trưởng; do này đã sớm bước vào xã hội văn minh.
Nền văn minh Ấn Độđược hình thành từ khá sớm, có nguồn gốc từ nềnVăn hóa Harappavà Mohenjo Daro, gọitheo khu vực của một trong những nơi khai thác đó đó là một nền văn minh thời Cổ đại tăng trưởng vào lúc chừng thời hạn từ thời điểm năm 2.800TCN đến năm 1.800TCN dọc theo sông Ấn nằm về phía tây-bắc của tiểu lục địa Ấn Độ.
Lịch sử hình thành nền văn minh Ấn Độ cũng gắn sát với sông Ấn và sông Hằng.
Sông Hằng,consông quan trọng nhất của tiểu lục địa Ấn Độ. Sông Hằng dài 2510km bắt nguồn từ dãy Hymalaya của Bắc Trung Bộ Ấn Độ, chảy theo phía Đông Nam qua Bangladesh và chảy vào Vịnh Bengal. Tên của sông được đặt theo tên vị nữ thần Hindu Ganga. Sông Hằng có lưu vực rộng 907.000 km2, một trong những khu vực phì nhiều và có tỷ suất dân cao nhất toàn thế giới. Sông Hằng được tạo thành bởi hai dòng sông đầu nguồn là sông Bhagirathi và sôngAlaknanda ở dãy núi Himalaya của bang Uttaranchal thuộc Ấn Độ. Nguồn nước thường được mọi người thừa nhận là Bhagirathi, một dòng sông bắt nguồn từ một động băng tại độ cao 4000m và là loại sông nhỏ hơn trong hai chi lưu của sông Hằng. Sông Alaknanda bắt nguồn từ khu vực nằm dưới đỉnh Nanda Devi gần biên giới Tây Tạng. Được tạo thành từ những khối băng tuyết tan ra từ những khu vực như Gangotri và những đỉnh như Nanda Devi và Kamet,hai sông nhánh này chảy về phía Nam qua trung độ Haymalaya đến nơi quy tụ của chúng để tạo ra sông Hằng. Sau khi chảy hơn 200 km (125 dặm), sông Hằng đến thành phố Haridwar, nơi nó xẻ dọc Dãy núi Siwalik và khởi đầu chảy theo phía nhìn chung là Đông-Nam qua Đồng bằng sông Hằng. Tại Haridwar, một con đập đã chuyển hướng nước đến Kênh thượng lưu sông Hằng. Giữa Haridwar và Allahabad, một khoảng chừng cách gần 800km (500 dặm), sông Hằng theo một đường ngoằn ngoèo và không thể lưu thông bằng tàu thuyền được do có nhiều chỗ nông và thác nước. Tại Allahabad, sông Hằng được sông Yamuna chảy từ Tây Nam nhập vào, tiếp theo đó sông Hằng chảy theo phía Đông qua những thành phố Mirzapur, Varanasi, Patna, và Bhagalpur gần biên giới với Bangladesh. Tại đoạn này, sông Hằng cũng nhận được nước đổ thêm vào từ sông Son từ phía Nam, sông Gumti, sông Ghaghra, sông Gandak, và sông Kosi từ phía Bắc. Qua Bhagalpur, sông chạy xoay quanh dãy đồi Rajmahal tại biên giới Bangladesh. Ở đây, qua hướng Nam là Đồng bằng châu thổ sông Hằng, cách Allahabad khoảng chừng 900 km về phía thượng lưu và cách Vịnh Bengal 450 km về phía hạ lưu.Gần Pakaur, Ấn Độ, sông Hằng chia nhánh. Nhánh Bhagirathi chảy về phía Nam để tạo ra sông Hugli, là nhánh cực Tây của đồng bằng châu thổ, cũng như thể kênh vận chuyển đường thủy chính của khu vực đồng bằng này. Các tàu biển hoàn toàn có thể chạy vào Hugli từ cửa sông Hằng ở Vịnh Bengal đến thành phố Kolkata nằm cách cửa sông khoảng130 km phía thượng lưu. Nhánh chính của sông Hằng tiếp tục chảy qua Bangladesh, nơi có đoạn nó được gọi là sông Padma. Sông Hằng đã tạo ra nhiều nhánh sông tạo thành một mạng lưới đường thủy cũng như tạo ra một trong những đồng bằng châu thổ to lớn và phì nhiêu nhất toàn thế giới. Dòng chính của sông Hằng tiếp tục chảy theo phía Nam và được trao thêm nước từ sông Brahmaputra đổ vào và tiếp nữa là từ sông Meghna (tên mà Tính từ lúc đoạn này nó được gọi) trước lúc đổ vào Vịnh Bengal. Tại Vịnh Bengal, cửa sông Meghna có bề rộng 30km. Lưu lượng nước thường niên của sông Hằng chỉ xếp sau sông Amazon và sông Congo. Do sông Hằng mang theo trong mình lượng phù sa lớn nên vùng đồng bằng châu thổ do nó tạo rangày càngtiếp tụcđượcmở rộng.Lưu vực sông Hằng là khu vực đông dân nhất, sản xuất nông nghiệp lớn số 1 và to lớn số 1 ở Ấn Độ. Ở châu Á, chỉ có vùng Bình nguyên Hoa Bắc của Trung Quốc là có tỷ suất dân cư tương tự ở lưu vực này. Ở phần phía Tây của đồng bằng sông Hằng, dòng sông này phục vụ nước tưới và một hệt thống kênh rạch chằng chịt với những kênh huyết mạch đó đó là Kênh Thượng lưu sông Hằng và Kênh Hạ lưu sông Hằng. Các loại lương thực và hoa màu trồng trọt và thu hoạch ở khu vực này còn có: lúa, mía đường, đậu lăng, hạt có dầu, khoai tây và lúa mỳ. Hầu như cả khu vực đồng bằng sông Hằng đã biết thành khai hoang hết rừng cây và cỏ để phục vụ cho nông nghiệp. Thông thường, hai bờ sông Hằng có những vùng đầm lầy và những hồ nước. Ở những khu vực đầm lầy và những khu vực ao hồ này, người ta trồng rau, lúa, ớt, cây mù tạc, vừng (mè) và cây đay. Một số khu vực khác có rừng đước và có cá sấu sinh sống. Do sông Hằng được cấp nước từ những đỉnh núi phủ băng tuyết, lượng nước của nó vẫn tầm mức cao quanh năm và dòng sông vẫn được sử dụng làm thủy lợi thậm chí còn vào mùa khô và nóng từ thời điểm tháng bốn đến tháng 6. Vào mùa mưa mùa Hè, lượng mưa lớn hoàn toàn có thể gây lũ lụt hoành hành, nhất là vùng đồng bằng châu thổ.
Sông Ấn Độgọi tắt làSôngẤn(Sindh darya), còn được nghe biết như thể Sindhu trong tiếng Phạn, Sinthos trong tiếng Hy Lạp, và Sindus trong tiếng Latinh, là một dòng sông chính của Pakistan. Trước khi trình làng sự chia cắt Ấn Độ thành những vương quốc ngày này là Ấn Độ và Pakistan năm 1947 thì sông Ấn là loại sông lớn thứ hai sau sông Hằng khi xét về khía cạnh vai trò văn hóa truyền thống và thương mại của khu vực, và nó là nguồn gốc của tên thường gọi của Ấn Độ. Con sông này bắt nguồn từ Tây Tạng, chảy từ dãy núi Himalaya theo phía phía hướng đông bắc-tây-nam qua Kashmir, và tiếp theo đó chảy theo phía phía nam gần như thể theo toàn bộ đường chiều dài biên giới của Pakistan với Ấn Độ nhưng sâu trong lãnh thổ của Pakistan. Chiều dài của sông này được xem toán theo những nguồn rất khác nhau xấp xỉ từ 2.900 đến 3.200 km. Nền văn minh lưu vực sông Ấn có một số trong những điểm định dân cư kiểu đô thị sớm nhất toàn thế giới.Thượng nguồn của sông Ấn nằm ở vị trí Tây Tạng; nó khởi đầu ở đoạn hợp lưu của hai sông là sông Sengge và sông Gar là những dòng sông tiêu nước cho những dãy núi Nganglong Kangri và Gangdise Shan. Sông Ấn tiếp theo đó chảy theo phía phía hướng đông bắc-tây-nam tới Gilgit-Baltistan ở phía nam của dãy núi Karakoram, tiếp theo đó từ từ chuyển hướng theo phía phía nam, thoát khỏi những vùng núi ở đoạn giữa Peshawar và Rawalpindi. Nó bị đắp đập ngăn nước ở khu vực này, tạo ra hồ chứa nước Tarbela. Phần còn sót lại trên hành trình dài của nó ra tới biển là những khu vực đồng bằng của Punjab và Sind, và dòng chảy của nó bị chậm đi thật nhiều. Nó nối với sông Panjnad tại Mithankot. Chảy qua Hyderabad, nó kết thúc tại khu vực đồng bằng châu thổ lớn ở phía đông nam Karachi.Sông Ấn là một trong số rất ít sông trên trên toàn thế giới có hiện tượng kỳ lạ sóng cồn khi thủy triều dâng.Sông Ấn, theo lưu lượng, là sông ngoại lailớn nhất (dòng chảy chính của nó không chảy qua vương quốc mà nó mang tên) trên toàn thế giới.Nền văn minh thung lũng sông Ấn là một trong bốn nền văn minh của toàn thế giới cổ đại, ba nền văn minh cổ đại khác là nền văn minh Lưỡng Hà (Mesopotamia), nền văn minh Ai Cập cổ đại và nền văn minh Trung Hoa. Các đô thị chính của nền văn minh thung lũng sông Ấn, ví như Harappa và Mohenjo Daro đã Ra đời vào lúc chừng năm 3000 TCN, và là hiện thân của những khu vực con người cư trú lớn số 1 trong toàn thế giới cổ đại.
Ngoài ra, Đk vạn vật thiên nhiên ở Ấn Độ khởi sắc rất đặt biệt: miền Bắc có nhiều sông ngoài và miền Nam lắm rừng nhiều núi, có núi cao và rừng già bí hiểm lại sở hữu hai dải bờ biển dài vào loại nhất trên toàn thế giới, có sa mạc nóng cháy lại sở hữu mưa theo gió mùa. Thật lài một vạn vật thiên nhiên, vừa đóng kín vừa cởi mở, vừa là một tiểu lục địa thống nhất; cách biệt với bên phía ngoài, vừa chia cắt và rất khác nhau bên trong, vừa hùng vĩ lại vừa cực kỳ phong phú. Với Đk vạn vật thiên nhiên như vậy, cùng với việc bồi đắp của sông Ấn và sông Hằng đã tạo nên nên hai đồng bằng phì nhiêu cho miền Bắc Ấn Độ. Vì vậy, nơi đây từ rất sớm đang trở thành một trong những cái nôi của nền văn minh quả đât.
Nếu như văn minh Ấn Độ gắn sát với sông Ấn và sông Hằng thì văn minh Trung Quốc đã được hình thành trên lưu vực sông Trường Giang và sông Hoàng Hà.Trung Quốc có Hàng trăm dòng sông lớn nhỏ, nhưng có hai dòng sông quan trọng nhất là sông Hoàng Hà và sông Trường Giang (hay sông Dương Tử). Hai dòng sông này đều chảy theo phía tây-đông và thường niên đem phù sa về bồi đắp cho những cánh đồng ở phía đông Trung Quốc.
Hoàng Hà,nghĩa làsông màu vàng, là loại sông dài thứ hai ở Trung Quốc với chiều dài 5.464 km sau sông Dương Tử. Cũng như những tên thường gọi khác có nguồn gốc từ Trung Quốc, tiếng Việt gọi sông này làsông Hoàng Hà, tuy nhiên về mặt ngữ nghĩa có vẻ như không đúng chuẩn vìHàđã có nghĩa làsôngcònHoàngchỉ màu vàng của nước sông này.
Hoàng Hà bắt nguồn từ dãy núi Côn Lôn ở phía tây-bắc tỉnh Thanh Hải, từ độ cao 4.500m trong vùng lòng chảo Yekuzonglie nằm ở vị trí phía bắc của dãy núi Bayankara (hay Ba Nhan Khách Lạp) trên cao nguyên Thanh Tạng.Từ đầu nguồn của nó, dòng sông chảy theo phía phía nam, tiếp theo đó tạo ra một chỗ uốn cong về phía phía đông nam và tiếp theo đó lạichảy theo phía phía nam một lần nữa cho tới lúc tới thành phố Lan Châu, thủ phủ của tỉnh Cam Túc, là nơi mà điểm uốn cong lớn về phía bắc, khởi đầu. Con sông chảy về phía bắc qua Khu tự trị dân tộc bản địa Hồi Ninh Hạ tới khu tự trị Nội Mông, đoạn cong này gọi là Hà Sáo. Sau đó dòng sông nó lại đổi hướng, chảy gần như thể thẳng về phía nam, tạo ra ranh giới của hai tỉnh Thiểm Tây và Sơn Tây. Khoảng 130 km về phía hướng đông bắc của thành phố Tây An, thủ phủ tỉnh Thiểm Tây, Hoàng Hà lại đổi hướng để chảy về phía đông. Nó chảy tới những vùng đất trũng ven bờ biển ở miền đông Trung Quốc gần thành phố Khai Phong và chảy qua chúng về phía cửa sông của nó theo phía phía hướng đông bắc.Nó tưới tiêu cho một khu vực rộng 944.970 km vuông (364.417 dặm vuông), nhưng do tính chất khô cằn chủ yếu của vùng này (không in như phần phía đông thuộc Hà Nam và Sơn Đông) nên lưu lượng nước của nó tương đối nhỏ. Tính theo lưu lượng nó chỉ bằng 1/15 của sông Trường Giang và 1/5 của sông Châu Giang, tuy nhiên khu vực tưới tiêu của dòng sông cuối (Châu Giang) chưa bằng một nửa của Hoàng Hà.Trong lịch sử Hàng trăm năm của Trung Quốc, Hoàng Hà vừa đem lại quyền lợi vừa đem lại tai ương cho những người dân dân, vì thế nó còn được đánh giá làNiềm tự tôn của Trung QuốcvàNỗi buồn của Trung Quốc.Các ghi chép chỉ ra rằng, từ thời điểm năm 602 đến ngày này, dòng sông này đã tối thiểu 5 lần đổi dòng và những con đê bao bọc đã vỡ không dưới 1.500 lần. Lần thay đổi dòng năm 1194 đã phá vỡ khối mạng lưới hệ thống tưới tiêu của sông Hoài trong mức time gần 700 năm tiếp theo. Phù sa Hoàng Hà đã ngăn ngừa dòng chảy của sông Hoài và làm Hàng trăm người mất nhà tại. Mỗi lần đổi dòng nó khi thì đổ ra biển Hoàng Hải, khi thì ra vịnh Bột Hải. Hoàng Hà có dòng chảy như ngày này từ thời điểm năm 1897 sau lần đổi dòng cuốicùng năm 1855.
Hiện tại Hoàng Hà chảy qua Tế Nam, thủ phủ của tỉnh Sơn Đông và đổ ra biển Bột Hải (vịnh Bột Hải).Màu nước vàng của dòng sông là vì phù sa mà nó mang theo. Hàng thế kỷ của việc bồi đắp và sự bao bọc của những con đê đã làm dòng sông này chảy ở độ cao to nhiều hơn so với đất nông nghiệp hai bên bờ, làm cho việc ngập lụt trở nên nguy hiểm hơn. Ngập lụt của Hoàng Hà đã gây ra sự chết chóc kinh khủng trong lịch sử. Mặc dù vậy, sau khi nước lũ rút đi, nó đã để lại một khối lượng phù sa khổng lồ, tạo ra đồng bằng phì nhiêu, thuận tiện cho dân cư quần cư để sinh sống.Đôi khi người ta còn gọi nó làTrọc Lưu, nghĩa làdòng nước đục. Thành ngữ Trung Quốc Khi nước Hoàng Hà trong ám chỉ điều không bao giờ xẩy ra.
Sông Dương Tử, còn tồn tại tên thường gọi phổ cập hơn làTrường Giang, là loại sông dài nhất châu Á.Sông Trường Giangdài khoảng chừng 6.300 km, bắt nguồn từ phía tây Trung Quốc tỉnh (Thanh Hải) và chảy về phía đông đổ ra Đông Hải, Trung Quốc. Thông thường sông này được xem điểm phân loại giữa hai miền Hoa bắc và Hoa nam Trung Quốc, tuy nhiên sông Hoài cũng đôikhi được xem vậy.Tên gọiDương Tửnguyên thủy là tên thường gọi gọi của người dân khu vực hạ lưu sông này để chỉ khúc sông chảy thông qua đó. Vì được phổ cập qua những nhà nhà truyền giáo châu Âu nên tênDương Tửđã được sử dụng trong tiếng Anh để chỉ cả dòng sông (Yangtse, Yangtze Kiang). Con sông này đôi lúc còn được gọi là Thủy lộ Vàng (Golden Waterway).Ngoài ra, dòng sông này mang nhiều tên rất khác nhau tùy từng khu vực mà nó chảy qua. Ở cao nguyên Thanh Tạng, Tây Tạng, nó được gọi làVbri-chu.Ở thượng nguồn, thuộc tỉnh Thanh Hải nó được gọi làĐà Đà Hà,Đương Khúc Hà,Thông Thiên Hà. Đoạn từ Thanh Hải chảy đến Nghi Tân tỉnh Tứ Xuyên được gọi làKim Sa Giang. Đoạn từ Nghi Tân đến Nghi Xương được gọi làXuyên Giang. Đoạn từ Nghi Đô tỉnh Hồ Bắc đến Nhạc Dương tỉnh Hồ Nam được gọi làKinh Giang(xưa là đất Kinh Châu). Cuối cùng, khi chảy qua khu vực Dương Châu tỉnh Giang Tô nó được gọi làDương Tử Giang.Trường Gianglà loại sông lớn số 1 của Trung Quốc về chiều dài, lượng nước chảy, diện tích s quy hoạnh, lưu vực và ảnh hưởng kinh tế tài chính. Trường Giang bắt nguồn từ vùng cao nguyên tỉnh Thanh Hải, chảy về phía phía nam, dọc theo ranh giới cao nguyên Tây Tạng vào địa phận tỉnh Vân Nam, tiếp theo đó rẽ sang hướng phía hướng đông bắc vào tỉnh Tứ Xuyên, qua những tỉnh Hồ Bắc, Giang Tây, An Huy và Giang Tô rồi đổ ra biển ở giữa Hoàng Hải và Đông Hải.Sông Trường Gianglà đầu mối giao thông vận tải lối đi bộ quan trọng của Trung Quốc. Nó tiếp nối đuôi nhau Trung Hoa lục địa với bờ biển. Việc vận chuyển trên sông rất phong phú từ vận chuyển than, thành phầm & hàng hóa tiêu dùng và hành khách. Các chuyến tàu thủy trên sông trong vài ngày sẽ đưa ta qua những khu vực có phong cảnh đẹp như khu vực Tam Hiệp ngày càng trở nên phổ thông hơn làm cho du lịch Trung Quốc tăng trưởng.
Hoàng Hà và Trường Giang từ xưa thường gây ra nhiều lũ lụt, nhưng thông qua này đã bồi đắp cho đất đai thêm phì nhiêu, tạo Đk thuận tiện cho việc tăng trưởng nông nghiệp khi công cụ sản xuất còn tương đối thô sơ. Chính vì vậy, nơi đây đang trở thành cái nôi của nền văn minh Trung Quốc
Ngoài ra, nềnVăn minh sông Hồngcủa Việt Nam ở thời cổ đại cũng khá được hình thành trên lưu vực những dòng sông như: sông Hồng, sông Mã.
Như vậy, những TT văn minh lớn của phương Đông cổ đại, tuy nhiên thời hạn xuất hiện có rất khác nhau nhưng cùng có chung điểm lưu ý vô cùng quan trọng, đó là hình thành trên lưu vực những dòng sông lớn.
2.Văn minh cổ đại phương Đông được hình thành trên nền nông nghiệp lúa nước
Với những Đk vô cùng thuận tiện, đó là: thuỷ lượng cao, khí hậu ấm áp, đất đai phì nhiêu, dễ canh tác. Cho nên, ngay từ rất sớm, dân cư phương Đông đã bước vào nền văn minh nông nghiệp, hầu hết là kinh tế tài chính nông nghiệp lúa nước. Nền kinh tế tài chính phương Đông mang nặng tính chất tự nhiên, nông nghiệp chủ yếu. Do điểm lưu ý của tự nhiên ở vùng sông nước, cho nên vì thế có thật nhiều đồng bằng phì nhiêu, phì nhiêu, có nguồn nước dồi dào do những dòng sông lớn cung cấpDo đó, nền kinh tế thị trường tài chính phương Đông có những đặc trưng riêng, kinh tế tài chính tự nhiên chiếm vị thế thống trị. Hoạt động kinh tế tài chính chủ yếu là nông nghiệp, qui mô sản xuất nhỏ, gắn sát với công tác thao tác thủy lợi. Vì nông nghiệp là hoạt động và sinh hoạt giải trí kinh tế tài chính chính của phương Đông nên tư liệu sản xuất đó đó là ruộng đất. Không chỉ trong thời kỳ cổ đại mà trong suốt chiều dài lịch sử của những vương quốc phương Đông, yếu tố ruộng đất vẫn là một yếu tố trọng điểm. Kinh tế công thương ở phương Đông có tăng trưởng nhưng rất yếu ớt, chỉ là một hoạt động và sinh hoạt giải trí kinh tế tài chính phụ hay kinh tế tài chính thứ yếu trong những mái ấm gia đình nông dân. Sự phân khu công trình xây dựng độ hóa Một trong những ngành chưa trình làng một cách thâm thúy, vì năng suất lao động thấp kém, kỹ thuật sản xuất lỗi thời, công cụ lao động thô sơ. Những thành phầm của nền kinh tế thị trường tài chính phương Đông thì rất đơn điệu, hầu hết là nông sản, lương thực thực phẩm và những nhu yếu phẩm thiết yếu khác.
Bên cạnh nông nghiệp và luôn luôn đi cùng với nông nghiệp, dân cư phương Đông còn thể hiện trình độ văn minh của tớ thông qua công cuộc chinh phục tự nhiên, nhất là trong công tác thao tác trị thủy và làm thủy lợi. Điều kiện tự nhiên của phương Đông vô cùng thuận tiện riêng với nền kinh tế thị trường tài chính nông nghiệp nhưng nó cũng nêu lên quá nhiều những trở ngại vất vả, thử thách. Vì vậy, để đã có được môi trường tự nhiên vạn vật thiên nhiên sống đời thường ổn định lâu dài, dân cư phương Đông trong quan hệ ứng xử với vạn vật thiên nhiên, phương Đông không riêng gì có nghiêng về hoà đồng, thuận tự nhiên mà người ta còn tìm cách từng bước chinh phục tự nhiên để phục cho môi trường tự nhiên vạn vật thiên nhiên sống đời thường của tớ.
Một trong những Đk thuận tiện khác của phương Đông đó đó là việc dân cư phương Đông đã sớm bước vào thời đại kim khí, tức là có sự xuất hiện của những công cụ lao động bằng kim khí như đồng đỏ, đồng thau và sắt. Sự xuất hiện của công cụ lao động bằng kim khí đã làm biến hóa to lớn xã hội loài người. Ngay từ thiên niên kỷ IV TCN, con người đã biết ý tưởng sáng tạo ra và sử dụng công cụ bằng đồng đúc, thứ nhất là đồng đỏ. Vào khoảng chừng 5500 năm trước đó đây, dân cư Tây Á và Ai Cập đã biết sử dụng đồng đỏ. Đến khoảng chừng 4000 năm trước đó đây thì nhiều dân cư trên trái đất đã biết dùng đồng thau. Từ đồng thau, người ta đã biết sản xuất ra nhiều loại công cụ như: lưỡi cày, lưỡi cuốc, rìu, daoĐến khoảng chừng cuối thiên niên kỷ II, đầu thiên niên kỉ I TCN, con người đã biết sản xuất ra công cụ lao động bằng sắt-một thứ sắt kẽm kim loại cứng và sắc hơn đồng thật nhiều. Sắt được cho phép người ta hoàn toàn có thể trồng trọt trên những diện tích s quy hoạnh rộng to nhiều hơn, hoàn toàn có thể khai hoang những miền rừng rú rộng to nhiều hơn; sắt làm cho những người dân thợ thủ công đã có được một công cụ cứng và sắc mà không còn một loại đá nào hay một loại kim khí quen thuộc nào hoàn toàn có thể đương đầu với nó được. Lần thứ nhất trong lịch sử xã hội loài người, trong suốt thời kỳ đồ đá, môi trường tự nhiên vạn vật thiên nhiên sống đời thường của con người từ chỗ sống bấp bênh, đến chỗ tìm kiếm thức ăn để nuôi sống mình và thời gian hiện nay, vào buổi đầu của thời đại kim khí, thành phầm họ làm ra không riêng gì có đủ ăn mà còn dư thừa thường xuyên.
Với Ai Cập, ngay từ thời kỳ sơ khai, nền nông nghiệp đã khởi đầu xuất hiện với công cụ sản xuất đều làm bằng đá điêu khắc, được làm bằng gỗ, phương pháp canh tác thô sơ, lỗi thời; người ta chỉ biết xới đất lên rồi gieo hạt giống. Tuy vậy, nhờ đất đai phì nhiêu nên đã được thu hoạch một cách đều đặng. Theo những văn tự cổ, thời Cổ vương quốc đã có những loại lúa mì đặc biệt quan trọng ở Thượng và Hạ Ai Cập; nghề trồng nho, trồng cây ăn quả và trồng cây gai cũng khá được nói tới trong những văn tự cổ. Sang đến thời kỳ Tân vương quốc, nền kinh tế thị trường tài chính Ai Cập hầu hết vẫn nhờ vào sự tăng trưởng của kinh tế tài chính nông nghiệp tưới tiêu. Ở thời kỳ này, nền nông nghiệp đã có bước tăng trưởng mới. Bước tiến đó thể hiện trước hết trong kỹ thuật canh tác. Công cụ bằng đồng đúc thau được sử dụng rộng tự do trong sản xuất, người ta biết dừng loại cày cán đứng có lỗ cầm và biết dùng vồ để đập đất.
Từ thời Cổ vương quốc, người Ai Cập đã biết chú trọng đến công tác thao tác thủy lợi và đã tiến hành xây dựng nhiều khu công trình xây dựng thủy lợi có quy mô to lớn. Herodote cũng nói rằng vùng châu thổ sông Nil chằng chịt những kênh đào. Nhà nước còn nêu lên chức nông quan có trách nhiệm trông nom những khu công trình xây dựng thủy lợi. Ở thời kỳ Trung vương quốc, những Pharaon đã hiểu một cách thâm thúy tác dụng của những khu công trình xây dựng thủy lợi và vai trò của việc quan sát mực nước sông Nil riêng với sản xuất nông nghiệp. Vì thế, cơ quan ban ngành thường trực nhà nước rất quan tâm đến công tác thao tác thủy lợi. Có quy mô to lớn số 1 trong thời kỳ này là khu công trình xây dựng sửa chữa thay thế hồ Phayum thành một bể chứa nước tự tạo to lớn. Đến thời vương triều XII, người ta đã đào một con kênh dẫn nước nối từ hồ tới sông Nil dài 19 km. Sang thời Tân vương quốc, nhà nước đã cử quan Vizir lãnh đạo mọi việc làm sản xuất nông nghiệp cũng như công tác thao tác thủy lợi trong toàn nước.
Với Lưỡng Hà, ngay từ trên đầu, nền kinh tế thị trường tài chính nông nghiệp cũng rất tăng trưởng. Do được phù sa bù đắp từ hai dòng sông Tigris và Euphrates, đất đai ở khu vực này rất phì nhiêu, dày đặt thích hợp cho việc gieo trồng lúa mạch lúa mì. Vì khí hậu Lưỡng Hà nóng và khô nên lượng mưa hằng năm không đáng kể; do vậy nông nghiệp hầu hết được tiến hành trên những vùng đất đã được nước sông tưới tiêu tự nhiên hay bằng sức lao động của con người. Từ xa xưa, dân cư Lưỡng Hà đã biết chăm sóc đến công tác thao tác thủy lợi, đào kênh máng để tưới tiêu cho đồng ruộng. Dưới thời thống trị của vương triều III Ur, kinh tế tài chính nông nghiệp đã được phục hưng và tăng trưởng mạnh mẽ và tự tin. Công tác thủy lợi được phục hồi, sửa chữa thay thế và đào đắp thêm. Cư dân Lưỡng Hà thời kỳ này đã biết dùng gầu, guồng đơn thuần và giản dị để lấy nước lên rất cao. Việc sử dụng sức kéo của bò, ngựa cũng khá được phổ cập rộng tự do, diện tích s quy hoạnh canh tác được mở rộng, thành phầm nông nghiệp phong phú. Bên cạnh ngũ cốc, chà là, người Lưỡng Hà cũng khởi đầu biết trồng và và sử dụng nho. Sang thời kỳ trị vì của vua Hammurabi, với việc xuất hiện của công cụ lao động bằng kim khí như đồng và sắt, điều này đã thúc đẩy cho nền kinh tế thị trường tài chính nông nghiệp tăng trưởng; công tác thao tác thủy lợi được triển khai rộng, nó không riêng gì có là việc làm của nhà nước mà đang trở thành việc của toàn dân, những điều luật trong bộ luật Hammurabi đã minh chứng cho điều đó. Sản phẩm làm ra trong nông nghiệp không những đủ tiêu dùng mà còn được tiến hành trao đổi mua và bán với những vùng lân cận, nhất là cho những bộ lạc chăn nuôi ở Xiri. Nền kinh tế tài chính nông nghiệp của Lưỡng Hà tiếp tục tăng trưởng mạnh mẽ và tự tin trong thời hạn trị vì của Vua Nabuchodonosor, với việc quan tâm của nhà nước phong kiến, kinh tế tài chính nông nghiệp tiếp tục giữ vị trí số 1 trong hoạt động và sinh hoạt giải trí kinh tế tài chính ở Tân Babylone.
Ngay từ thời tiền sử, với nền văn hóa truyền thống cổ truyền sông Ấn, dân cư Ấn Độ đã tiến hành làm kinh tế tài chính nông nghiệp. Với Đk thuận tiện do sông Ấn và sông Hằng mang lại, kinh tế tài chính nông nghiệp ở Ấn Độ từng bước tăng trưởng qua những thời kỳ lịch sử. Ấn Độ cũng là một trong những vương quốc đã có được nền văn minh lúa nước. Ở Ấn Độ, những vị Vua vẫn sẽ là người sở hữu tối cao về ruộng đất, nhưng cũng thừa nhận hình thức chiếm hữu tư nhân. Cây lúa nước vẫn sẽ là cây trồng chính của dân cư Ấn Độ. Sự xuất hiện của nàng Sita trong bộ sử thiRamayanađã minh chứng cho điều này. Cuộc xung đột của Rama và Ranava phải chăng là yếu tố đấu tranh trên con phố tăng trưởng giữa dân cư nông nghiệp ở lưu vực sông Hằng với dân cư săn bắn và hái lượm trong vùng núi Vindia. Từ khi dân cư Arya định cư ở lưu vực sông Hằng, dân cư ở đây đã khởi đầu biết dùng ngựa và trồng lúa nước. Họ đã biết sử dụng công cụ lao động bằng đồng đúc. Từ năm 800 TCN, kỹ nghệ sắt đã được vận dụng, đã thúc đẩy nghề rèn đúc kim khí, thợ mộc và thợ rèn là những tầng lớp được xã hội quý trọng. Sang thời trị trị vì của vương triều Morya, kinh tế tài chính nông nghiệp tiếp tục được tăng trưởng, nông dân tự nhận ruộng đất của làng để tự canh tác và phải nộp từ là 1/6 đến ¼ thành phầm, tùy từng chất lượng đất và thuế được xem theo diện tích s quy hoạnh, vị trí căn cứ vào này mà cơ quan ban ngành thường trực địa phương phải thu thuế và nộp lên triều đình. Gắn liền với nông nghiệp là thủy lợi. Nhà nước rất là quan tâm đến công tác thao tác thủy lợi, như tổ chức triển khai đào kênh, đắp đập, đêMột viên quan thời Chandragupta được giao trọng trách đắp đập tạo ra một hồ nước gần Girnar. Đập này vẫn còn đấy tồn tại tác dụng đến 800 năm tiếp theo. Thủy lợi là một trách nhiệm quan trọng của quan chức địa phương và cũng là một chủ trương quan trọng của nhà nước nhằm mục đích trấn áp chính trị trên toàn lãnh thổ. Nhà nước cũng định cả mức thuế riêng với nông dân nói chung và nhất là những người dân dân có sử dụng những khu công trình xây dựng thủy lợi do nhà nước làm.
Nền kinh tế tài chính nông nghiệp lúa nước được tăng trưởng rất mạnh mẽ và tự tin trong suốt chiều dài lịch sử của Trung Quốc. Ngay từ thời nhà Hạ (khoảng chừng thế kỷ XXI-XVI TCN), dân cư Trung Hoa cổ đại đã biết sử dụng đồng đỏ, tuy nhiên số lượng còn rất ít. Sang đến thời Nhà Thương (khoảng chừng thế kỷ XVI-khoảng chừng năm 1066 TCN), đồng thau đã được sử dụng một cách phổ cập. Thời Tây Chu, do dân cư đã tích lũy được thật nhiều kinh nghiệm tay nghề, nhờ việc quy hoạch đồng ruộng gắn sát với khối mạng lưới hệ thống tưới nước, sản xuất nông nghiệp đã có bước tăng trưởng đáng kể. Tuy nhiên, nền kinh tế thị trường tài chính Trung Quốc lúc giờ đây còn mang nặng tính chất tự nhiên. Đến thời Xuân Thu-Chiến Quốc, tiến bộ nhất trong nghành nghề kinh tế tài chính lúc giờ đấy là yếu tố xuất hiện của công cụ lao động bằng sắt. Các nhà Khảo cổ học đã phát hiện được một số trong những đồ sắt cuối thời Xuân Thu trong một ngôi mộ cổ ở Hồ Nam mà rất mất thời hạn rồi là nước Sở. Thời Chiến Quốc, công cụ sắt như lưỡi cày, lưỡi cuốc, xẻng, liềm, búa được sử dụng một cách phổ cập. Họ cũng biết dùng súc vật để làm sức kéo. Bên cạnh sự xuất hiện của công cụ lao động bằng kim khí, yếu tố thủy lợi ở thời kỳ này cũng khá được đánh giá trọng. Nước Ngô thời Phù Sai (thế kỷ V TCN) đã đào một khối mạng lưới hệ thống kênh nối Trường Giang với sông Hoài và nối sông Hoài với mấy dòng sông khác ở lưu vực sông Hoàng Hà. Đến thời Chiến Quốc, những khu công trình xây dựng thủy lợi lớn lại càng nhiều hơn nữa. Các nước Ngụy, Tần đều phải có kênh đào khá dài. Quan hệ sở hữu ruộng đất cũng luôn có thể có sự thay đổi. Trong quy trình trước, toàn bộ ruộng đất ở Trung Quốc đều thuộc quyền sở hữu của nhà nước, nhưng bắt nguồn từ thời Xuân Thu, chính sách ruộng đất của nhà nước từ từ tan rã, ruộng tư đã xuất hiện ngày càng nhiều.
Xã hội phương Đông, như đã trình diễn ở trên, là xã hội nông nghiệp. Nền sản xuất truyền thống cuội nguồn của những xã hội phương Đông về cơ bản đều là nền sản xuất nông nghiệp. Điều kiện địa lí tự nhiên của những vương quốc phương Đông nói chung đều thuận tiện cho việc tăng trưởng nông nghiệp. Biểu hiện rõ ràng nhất của những Đk này là yếu tố xuất hiện của những dòng sông lớn: Sông Nil ở Bắc Phi; sông Tigris, sông Euphrates ở Tây Á; sông Ấn (Indus), sông Hằng (Gangga) ở Ấn Độ; sông Hoàng Hà, sông Dương Tử (Trường Giang) ở Trung Quốc; sông Mêcông ở bán hòn đảo Trung Ấn, sông Mênam ở Thái Lan, sông Hồng ở Việt Nam, v.v. Lưu vực những dòng sông này tạo ra những đồng bằng to lớn, vựa lúa của phương Đông và toàn thế giới. Và cũng chính từ những dòng sông ấy đã xuất hiện những nhà nước cổ đại những nền văn hoá văn minh phương Đông. Rõ ràng không phải ngẫu nhiên mà những nhà nghiên cứu và phân tích lại đưa ra những cụm từ như văn minh sông Hồng, văn minh sông Mã, văn minh sông Ấn sông Hằng, v.v. Có thể nói, ngay từ trên đầu, văn minh phương Đông đã là văn minh nông nghiệp. Và điểm lưu ý này đeo đuổi văn hoá phương Đông cho tới tận ngày này.
Không chỉ trong lịch sử xa xưa, ngày này nông nghiệp vẫn phổ cập ở nhiều vương quốc phương Đông. Các nhà khoa học cho biết thêm thêm rằng lúc bấy giờ 90% diện tích s quy hoạnh trồng lúa trên toàn thế giới nằm ở vị trí châu Á và sản lượng lúa gạo tại châu Á bằng 92% tổng sản lượng của toàn thế giới. Như vậy rõ ràng làsản xuất nông nghiệp gắn chặt với những vương quốc phương Đông, và đó là cơ sở tạo ra quy mô văn hoá gốc nông nghiệp, tạo ra bản sắc nông nghiệp nông thôn của văn minh phương Đông.Tính chất nông nghiệp nông thôn được thể hiện ở thật nhiều bình diện văn hoá và là sợi chỉ đỏ xuyên thấu quy trình tăng trưởng của những nền văn hoá phương Đông.
3. Ở phương Đông nhà nước được hình thành từ rất sớm với thiết chế chính trị quân chủ chuyên chế
Phương Đông bước vào xã hội chiếm hữu nô lệ xã hội có giai cấp thứ nhất trong lịch sử tăng trưởng của quả đât tương đối sớm. Điều này cũng dễ hiểu. Như trên đã nói, nông nghiệp ở phương Đông Ra đời sớm và giữ vai trò chủ yếu. Khi nông nghiệp tăng trưởng thì tổ chức triển khai xã hội cũng tăng trưởng, dẫn đến việc xã hội sớm phân hoá thành giai cấp và hệ quả là nhà nước sớm Ra đời. Thời gian xuất hiện nhà nước phương Đông cổ đại sớm nhất (dưới hình thức nhà nước chiếm hữu nô lệ) là vào lúc chừng thế kỉ thứ IV TCN. Dĩ nhiên những nhà nước chiếm hữu nô lệ không Ra đời cùng một lúc và cũng không chấm hết cùng một lúc. Ra đời sớm nhất là nhà nước chiếm hữu nô lệ ở Ai Cập và Lưỡng Hà (thế kỉ thứ IV TCN), tiếp theo đó mới đến những nhà nước ở khu vực sông Ấn, sông Hằng và Hoàng Hà, Dương Tử (thế kỉ thứ III TCN). Về sự lụi tàn của những nhà nước chiếm hữu nô lệ phương Đông cũng tương tự. Nếu như đế quốc Ba Tư ở vùng Trung Cận Đông sụp đổ ngay từ thế kỉ thứ IV TCN thì nhà nước cổ đại Ấn Độ còn kéo dãn mãi đến tận những thế kỉ đầu công nguyên.
Các nhà nước cổ đại phương Đông không riêng gì có có những đặc trưng chung của một xã hội chiếm hữu nô lệ mà còn cónhững điểm lưu ý riêng mang sắc tố phương Đông, như sau:
Do những vương quốc cổ đại phương Đông Ra đời ở thời kì mà sức sản xuất xã hội vẫn đang còn ở trình độ thấp kém, tức là ở quy trình cuối của thời đại đồ đá mới, nên xã hội chiếm hữu nô lệ không thể tăng trưởng nhanh gọn, khiến những vương quốc đó, nói chung, không trở thành những xã hội chiếm hữu nô lệ tăng trưởng thành thục và điển hình.
Sự tồn tại dai dẳng và ngoan cố của những tổ chức triển khai công xã nông thôn, tàn tích của xã hội thị tộc thời nguyên thuỷ, và sự tăng trưởng rất yếu ớt của chính sách tư hữu về ruộng đất trong những xã hội cổ đại phương Đông. Nói như Marx (trong thư gửi Engels ngày 261853): Việc không còn sở hữu tư nhân về ruộng đất là cơ sở của toàn bộ những hiện tượng kỳ lạ ở phương Đông. Engels cũng luôn có thể có nhận xét tương tự khi ông viết (trong thư gửi lại cho Marx ngày 661853): Việc không còn sở hữu tư nhân về ruộng đất thực sự là chiếc chìa khoá để hiểu toàn bộ phương Đông.
Sự bảo tồn lâu dài của chính sách nô lệ gia trưởng và của những hình thức áp bức, bóc lột kiểu gia trưởng, việc sử dụng lao động của nô lệ không được phổ cập trong những ngành sản xuất xã hội và vai trò của nô lệ trong sản xuất kinh tế tài chính chưa chiếm vị trí chủ yếu. Nô lệ phương Đông không phải là lực lượng chính làm ra của cải vật chất. Tuyệt đại hầu hết nô lệ được sử dụng để hầu hạ, phục dịch trong những mái ấm gia đình quan lại, chủ nô quyền quý và cao sang. Điều này cũng dễ hiểu bởi ở những vương quốc nông nghiệp phương Đông, nhà nước bóc lột nông dân là chính, bằng chính sách lao dịch, thuế khoá.
Sự xuất hiện và tăng trưởng mạnh mẽ và tự tin của một hình thức tổ chức triển khai nhà nước đặc biệt quan trọng nhà nước quân chủ chuyên chế TW tập quyền gọi làchủ nghĩa chuyên chế phương Đông.Các vương quốc phương Đông sở dĩ thiết lập được thiết chế chính trị này bởi vua những nước đó nắm được quyền sở hữu tối cao về ruộng đất và về thần dân trong toàn nước. Có thể nóikhắp dưới gầm trời không đâu không phải đất nhà vua, khắp dưới mặt đất không đâu không phải thần dân của nhà vua. Do nắm được tư liệu sản xuất là toàn bộ ruộng đất nên những nhà vua đã dùng nó để ràng buộc những thần dân và nắm trọn quyền chính trị. Một lí do nữa về sự việc tồn tại của nhà nước quân chủ chuyên chế TW tập quyền là yêu cầu của việc trị thuỷ, đắp đê phòng lụt, bảo vệ mùa màng. Nhu cầu này yên cầu phải triệu tập quyền lực tối cao vào TW để hoàn toàn có thể lôi kéo được sức người sức của, nhân tài vật lực. Ngoài ra những nhà nước chiếm hữu nô lệ phương Đông còn phải tiến hành những cuộc trận chiến tranh để mở rộng bờ cõi hoặc bảo vệ lãnh thổ của tớ, do này cũng phải triệu tập quyền lực tối cao vào tay TW để lôi kéo lực lượng vật chất và tinh thần.
Căn cứ và những ngườn sử liệu còn sót lại, toàn bộ chúng ta biết rằng, ngay từ rất sớm, rõ ràng là từ thiên niên kỷ IV TCN, nhà nước đã được hình thành ở Ai Cập. Với Đk tự nhiên thuận tiện cộng với nền kinh tế thị trường tài chính nông nghiệp tăng trưởng từ rất sớm, những liên minh công xã lần lượt xuất hiện mà người Ai Cập gọi laNôm,ở Ai Cập lúc giờ đây có 40Nôm(hay còn gọi làChâu).Đứng đầuNômlà một thủ lĩnh gọi làNomarque tức Chúa Châu. Chúa châu đồng thời cũng là thủ lĩnh quân sự chiến lược, thẩm phán và là tăng lữ tối cao của châu. Chức tăng lữ tối cao đã đem lại cho họ thêm một quyền lực tối cao rất rộng: thần quyền. Chúa châu được xem như một vị thần sống. mỗi châu có một tín ngưỡng riêng, thờ một vị thần riêng. Chiến tranh cướp bóc của cải và nô lệ, thôn tính đất đai lẫn nhau thường xuyên xẩy ra Một trong những châu. Ngoài ra, trận chiến tranh Một trong những châu còn xuất phát từ những yếu tố về tôn giáo.
Do yêu cầu thống nhất để quản trị và vận hành công tác thao tác thủy lợi với quy mô ngày một to lớn, lại cũng do nguyện vọng chấm hết những cuộc tranh chấp lâu dài và tàn khốc nhằm mục đích thôn tính đất đai của nhau, từ từ những châu hợp nhất lại thành một vương quốc thống nhất tương đối to lớn. Giữa thiên niên kỷ IV TCN, những châu miền Bắc Ai Cập thống nhất thành vương quốc Hạ Ai Cập, còn những châu ở miền Nam thống nhất thành vương quốc Thượng Ai Cập. Mỗi vương quốc gồm khoảng chừng 20 châu.
Vào khoảng chừng năm 3200 TCN, sau một quy trình đấu tranh lâu dài, hai vùng Thượng và Hạ Ai Cập đã hợp nhất thành một vương quốc thống nhất. Người có công to lớn ấy cũng là vị Vua thứ nhất của Ai Cập đó đó là Menes, Ông cũng là người đặt nền móng xây dựng thành Memphis-kinh đô thứ nhất của Ai Cập. Nhà nước Ai Cập thống nhất trải qua ba thời kỳ tăng trưởng chính: Cổ vương quốc (khoảng chừng từ thời điểm năm 3000 đến năm 2300 TCN), Trung vương quốc (khoảng chừng từ thời điểm năm 2200 đến năm 1570 TCN) và Tân vương quốc (khoảng chừng từ thời điểm năm 1570 đến khoảng chừng thế kỷ X TCN). Ngoài ra, thời kỳ mới Ra đời của nhà nước được gọi là thời Tảo kì vương quốc, thời kỳ cuối là Hậu kỳ vương quốc. Thời Tảo kì vương quốc gồm hai vương triều I và II, tồn tại từ thời điểm năm 3200 đến khoảng chừng năm 3000 TCN. Tổ chức nhà nước giờ đây còn sơ khai nhưng đã mang điểm lưu ý của một nhà nước chuyên chế phương Đông.
Đứng đầu cỗ máy nhà nước Ai Cập là một ông vua chuyên chế, người Ai Cập gọi là Pharaon. Pharaon được xem như một vị thần sống. Quyền lực của Pharaon là tối cao và vô hạn. Bất cứ là thường dân hay là quý tộc, một được khi tiếp xúc với Pharaon đều phải quỳ lạy. Quý tộc, quan lại khi muốn tâu trình với Pharaon điều gì đều phải cúi mặt xuống sát đất, cách xa nhà Vua. Người Ai Cập coi Pharaon là con của thần Ra-thần Mặt Trời. Như vậy, mọi người không thể tiếp xúc với nhà Vua một cách tùy tiện. tên thường gọi đó một mặt phản ánh bản chất tôn giáo của những giai cấp ở Ai Cập cổ đại, mặt khác nó phản ánh quyền lực tối cao vô hạn của nhà nước quân chủ chuyên chế mà đứng đầu là nhà Vua-đã được thần thánh hóa. Với quyền lực tối cao tối cao và vô hạn, những mệnh lệnh của nhà Vua tuyên bố trong hội đồng vương quốc hay trước tòa án đều là pháp lý. Các Pharaon ở Ai Cập có hiệu suất cao tăng lữ tối cao, là thẩm phán tòa án tối cao, lãnh tụ quân sự chiến lược tối cao. Như vậy, toàn bộ những chức vụ cao nhất, to lớn số 1 của nhà nước này đều nằm trong tay nhà Vua. Nhà nước, mà người đứng đầu là Vua, là chủ sở hữu lớn số 1 về đất đai, tài sản và thần dân của giang sơn. Vua dùng quyền sở hữu đó để ban tặng cho thân tộc, quý tộc, quan lại, tăng lữ-những người dân giúp việc cho mình, để tạo ra chỗ tựa vững chãi cho mình cho cơ quan ban ngành thường trực. Vì là người dân có quyền sở hữu tài sản lớn số 1 nên môi trường tự nhiên vạn vật thiên nhiên sống đời thường của nhà vua rất xa hoa, lộng lẫy, phù phiếm giữa đám thân nhân hoàng tộc và đám đình thần thân tín nhất trong triều.
Cùng với tầng lớp quí tộc, quan lại, tầng lớp tăng lữ cao cấp có vai trò vô cung quan trọng trong đời sống chính trị xã hội của Ai Cập. Tăng lữ là nơi tựa về mặt tinh thần cho toàn bộ nhà nước quân chủ chuyên chế và cả thần dân. Các tăng lữ luôn tìm cách thần thánh hóa vị thế và quyền lực tối cao của nhà Vua cho nên vì thế họ có quyền hành to lớn và được hưởng nhiều độc quyền đặc lợi của nhà nước ban cho.
Đồng thời, với việc củng cố cỗ máy nhà nước, củng cố quyền lực tối cao của nhà Vua, nhà nước Ai Cập còn chú trọng xây dựng và tăng trưởng lực lượng quân đội mạnh để tiến hành trận chiến tranh xâm lược, cướp bóc của cải và thống trị nhân dân những nước khác. Ngoài ra, còn dùng nó để đàn áp và thống trị nhân dân trong nước.
Nhà nước Ai Cập cổ đại sẽ là nhà nước quân chủ chuyên chế điển hình trong toàn bộ những nhà nước cổ đại ở phương Đông.
Ở Lưỡng Hà, vào thời điểm cuối thiên niên kỷ IV TCN đầu thiên niên kỷ III TCN, những vương quốc thứ nhất của người Sumer đã xuất hiện. Sự xuất hiện nhà nước ghi lại thời kỳ tan rã của chính sách thị tộc và sự khởi đầu thời đại văn minh. Những vương quốc thứ nhất của người Sumer là vương quốc thành bang, tiêu biểu vượt trội như Ur, Eridu, Lagash, Uruk, Nippua Tiếp đến, người Akkad cũng xây hình thành vương quốc riêng của tớ. Sau khi lật đổ vương triều III của thành bang Ur , người Amorites đã xây hình thành một vương quốc mới, chọn thành Babylonia ở TT lưu vực sông Euphrates làm kinh đô. Kể từ đây, Lưỡng Hà bước vào thời kỳ tăng trưởng hưng thịnh khá lâu dài ( từ trên thời điểm đầu thế kỷ XIX TCN đến thời điểm đầu thế kỷ XVI TCN), cường thịnh nhất là dưới thời trị vì của Vua Hamurabi (1792-1750 TCN). Lịch sử gọi thời kỳ là Cổ Babylonia để phân biệt với thời kỳ Tân Babylonia sau này. Vưong quốc Tân Babylonia tăng trưởng thịnh trị nhất dưới thời trị trị vì của vua Nabuchodonosor (605-562 TCN).
Ngay từ thời Xume, tổ chức triển khai chính trị ở Lưỡng Hà đã được xây dựng và tăng trưởng theo quy mô nhà nước phong kiến quân chủ chuyên chế tập quyền, quyền lực tối cao triệu tập vào trong tay nhà Vua và tập đoàn lớn lớn thống trị TW. Ở thời Xume, vì tồn tại nhiều vương quốc nhỏ, đứng đầu nhà nước là một Patesi người làm chủ là người đại diện thay mặt thay mặt của tầng lớp thống trị. Chức Patesi ban đầu do quý tộc bầu ra, nhưng về sau được cha truyền con nối. Chính vì vậy, những Patesi sẽ dần dần tóm gọn mọi quyền lực tối cao to lớn số 1, cùng với đó, từ từ Patesi sẽ là người đại diện thay mặt thay mặt tăng lữ tối cao của tầng lớp tăng lữ, là người đại diện thay mặt thay mặt của thần thánh, là chỉ huy lực lượng quân sự chiến lược của thành bang, là người quản trị và vận hành kinh tế tài chính và là người sở hữu tối cao riêng với đất đai và mọi tài sản của thành bang. Mặc dù nhà nước đã được hình thành và ngày càng hoàn thiện nhưng điểm nổi trội của nhà nước Lưỡng Hà thời kỳ Xume vẫn còn đấy mang tính chất chất chất sơ khai, tồn tại nhiều tàn dư của chính sách dân chủ thị tộc, bộ lạc. Những cơ quan dân chủ của thời tẩy chay tộc, bộ lạc vẫn còn đấy tồn tại và vẫn vẫn đang còn quyền lực tối cao nhất định cạnh bên cơ quan ban ngành thường trực chuyên chế của nhà vua. Mặt khác, sự tồn tại của những công xã nông thôn đã buộc nhà nước Xume phải thiết lập và sử dụng những cty quản trị và vận hành của công xã như thể một bộ phận của cơ quan ban ngành thường trực trong toàn nước, bỡi vì, có thông qua những cơ quan công xã thì nhà nước quân chủ chuyên chế mới với tay tới những cty cty hành chính nhỏ nhất, mới hoàn toàn có thể điều khiển và tinh chỉnh những thành viên của công xã.
Sang thời kỳ Cổ Babylonia, xã hội Lưỡng Hà tăng trưởng thịnh đạt dưới triều Vua Hamurabi. Đây là thời kỳ mà lãnh thổ vương quốc được mở rộng nhất, toàn bộ khu vực Lưỡng Hà là một dơn vị kinh tế tài chính chính trị to lớn số 1, có một cơ quan ban ngành thường trực quân chủ chuyên chế tập quyền cai trị toàn vương quốc. Thời kỳ Babylonia là thời kỳ mà nhà nước quân chủ chuyên chế TW tập quyền được củng cố và tăng trưởng hoàn thiện nhất, nhà nước Babylonia đứng đầu là vua người dân có quyền lực tối cao tối cao, được những thần dân và tăng lữ thần thánh hóa. Trong bộ luật Hamurabi, quyền lực tối cao của nhà vua được thể hiện rất rõ ràng, nó là thiêng liêng, là tối thượng, nhà vua trở thành chúa tể của toàn nước. Cùng với vai trò rất là to lớn của nhà vua, cỗ máy quân chủ chuyên chế Babylonia được thiết lập khá đầy đủ, ngặt nghèo và hoàn thiện nhất. Về hình thức, nhà nước Babylonia được phân thành hai khu vực rất khác nhau nên có chính sách cai trị khác. Cùng với việc củng cố cỗ máy cơ quan ban ngành thường trực và chủ trương cai trị thích hợp, nhà vua rất quyết tâm xây dựng quân đội. Quân đội Babylonia là quân đội thường trực, do chính nhà vua chỉ huy, tướng lĩnh và quân sĩ đều được ban cấp ruộng đất, người dân có công được ban thưởng để khuyến khích họ nhiệt tình trong việc làm của nhà nước. Quân đội Babylonia có tinh thần kỷ luật nghiêm minh, được huấn luyện chiến đấu kĩ càng nên kĩ năng chiến đấu rất tốt. Chính vì quân đội hùng mạnh nên nhà nước Babylonia luôn giành thắng lọi trong những cuộc trận chiến tranh chinh phục toàn bộ Lưỡng Hà, củng cố cơ quan ban ngành thường trực nhà nước, đưa vương quốc Babylonia trở thành vương quốc thịnh trị nhất trong lịch sử Lưỡng Hà. Đặc biệt, dưới thời Hamurabi còn chế định được bộ luật thành văn hoàn hảo nhất thứ nhất, được vận dụng rộng tự do và thống nhất ở Lưỡng Hà. Sự Ra đời của cục luật Hamurabi vừa phản ánh được bản chất giai cấp rõ ràng của nhà nước quân chủ chuyên chế, đồng thời, nó vừa thể hiện tính chất và trình độ của cỗ máy nhà nước đó trong việc cai trị vương quốc. Xét về khía cạnh lịch sử, bộ luật Hamurabi sẽ là tài sản, văn kiện có mức giá trị số 1 của phương Đông và toàn thế giới thời cổ đại.
Các thời kỳ tiếp theo đó, tuy Lưỡng Hà có nhiều dịch chuyển nhưng về cơ bản, quy mô quân chủ chuyên chế này vẫn được duy trì. Điều này chứng tỏ, thiết chế chính trị phổ cập của những vương quốc cổ đại phương Đông vẫn là quân chủ chuyên chế.
Mặc dù xuất hiện muộn hơn Ai Cập, Lưỡng Hà về mặt thời hạn nhưng nhà nước cổ đại của Trung Quốc vẫn được hình thành từ khá sớm, mở đầu là triều đại nhà Hạ thiết lập vào thế kỷ XXI-XVIII TCN, nó đang chưa thực sự ổn định và vững chãi nhưng vẫn là một kiểu nhà nước quân chủ chuyên chế tập quyền. Thủ lĩnh liên minh những bộ lạc đang trở thành vua, ngôi vua không hề do được bầu cử của những thành viên trong bộ lạc mà đang trở thành ngôi thừa kế. Việc nối ngôi vua sẽ là tất yếu phù thích hợp với đạo lý. Để bảo vệ vị thế của nhà vua cũng như vị thế của giai cấp thống trị, nhà Hạ đã tổ chức triển khai ra những công cụ bạo lực như quân đội, nhà tù, khối mạng lưới hệ thống quan lại Trong khối mạng lưới hệ thống hành chính, người dân có quyền lực tối cao cao nhất là vua.
Sau khi nhà Hạ sụp đổ, nhà Thương lên thay. Nhà Thương tồn tại trong mức chừng thời hạn từ thế kỷ XVII-XII TCN, cỗ máy nhà nước quân chủ chuyên chế tập quyền đã được củng cố và tăng trưởng vững chãi hơn, với cơ cấu tổ chức triển khai tổ chức triển khai hoàn thiện hơn. Do đó, xã hội Trung Quốc dưới thời Thương đã có những bước tăng trưởng cao hơn so với thời Hạ về toàn bộ những mặt: kinh tế tài chính, xã hội, văn hóa truyền thống, tư tưởng
Sang thời nhà Chu, thừa kế sự thành quả dưới thời Thương, nhà Chu đã tiến hành xây dựng và tăng trưởng mạnh mẽ và tự tin, là triều đại vững mạnh nhất của Trung Quốc thời cổ đại. Với sự mở rộng lãnh thổ, cỗ máy cai trị đã được xây dựng hoàn hảo nhất và tăng trưởng khá đầy đủ nhất. Người đứng đầu giang sơn được gọi làThiên tử, Thiên tử cùng với những quý tộc lập ra triều đình, gồm có bá quan, phân thành hai ngành Văn và Võ rất rõ ràng ràng. Triều đình nêu lên những chức quan phụ trách những việc làm rõ ràng của giang sơn, khối mạng lưới hệ thống sáu bộ đã được xây dựng. Chế độthế tộcđược xác lập. Mọi tài sản trong nước đều là của nhà vua, kể cả những thần dân. Để củng cố vị thế thống trị, hòa hoãn những xích míc nội bộ, vua Chu tiến hành phân phong đất đai cho họ hàng con cháu, công thầncho họ làm chư hầu, để họ cùng quản trị và vận hành xã hội. Trên cơ sở đó, những chư hầu cũng xây dựng cơ quan ban ngành thường trực riêng. Các chức quý tộc ở những chư hầu như Khanh, Đại phuđược cha truyền con nối. Chế độ cai trịTông Phápcủa nhà Chu lúc đầu rất có hiệu suất cao riêng với một lãnh thổ to lớn gồm có nhiều tộc người. hơn thế nữa, theo chính sách này, lãnh thổ của nhà Chu từ từ được mở rộng ra xung quanh, thế lực của nhà Tây Chu ngày càng được mở rộng, nền quân chủ TW tập quyền của Tây Chu ngày càng được vững chãi, quyền lực tối cao của Thiên tử ngày càng trở nên vô hạn. Mặc dù vậy, chính sách phân phong đất đai cũng xuất hiện trái của nó, đó đó đó là nguyên nhân chính làm cho nhà Chu trở nên suy yếu, Trung Quốc rơi vào tình trạng loạn lạc, cát cứ, phân liệt thâm thúy, kéo dãn suốt từ thế kỷ VIII-III TCN.
Thiết chế quân chủ chuyên chế tập quyền không riêng gì có có ở bốn TT văn minh lớn là Ai Cập, Lưỡng Hà, Ấn Độ, Trung Quốc mà nó còn xuất hiện ở những vương quốc cổ đại khác ở phương Đông.
Tóm lại, với cỗ máy bạo lực to lớn, với việc tôn vinh đến mức thần thánh hoá nhà vua, những nhà nước chiếm hữu nô lệ phương Đông đã phục vụ đắc lực cho giai cấp chủ nô, bảo vệ quyền lợi và tài sản của giai cấp thống trị, đàn áp những cuộc khởi nghĩa của nông dân, giữ vững vị thế thống trị của chủ nô. Tuy nhiên cũng cần phải nhấn mạnh yếu tố rằngcác nhà nước chiếm hữu nô lệ phương Đông đã làm nòng cốt cho nhân dân xây dựng, tăng trưởng được những nền văn hoá phong phú, độc lạ, với nhiều thành tựu rực rỡ về chữ viết, văn học nghệ thuật và thẩm mỹ và làm đẹp, khoa học tự nhiên, triết học, v.v. và hàng loạt những khu công trình xây dựng văn hoá vật chất đồ sộ vẫn sống mãi với thời hạn. Những thành tựu văn hoá rực rỡ ấy đã làm cho những vương quốc cổ đại phương Đông trở thành những TT của những nền văn minh toàn thế giới cổ đại.
Vào trong năm ở đầu cuối TCN hoặc trong năm đầu công nguyên, nhìn chung những vương quốc phương Đông đều kết thúc chính sách nô lệ và lần lượt chuyển sang xã hội phong kiến.
4. Văn minh phưong Đông được hình thành có phần chịu sự ảnh hưởng của tín ngưỡng tôn giáo
Không chỉ gắn sát với những yếu tố văn hoá mang tính chất chất vật chất phục vụ trực tiếp đời sống thường nhật của con người, tính chất nông nghiệp nông thôn của văn minh phương Đông còn được biểu lộ ở những tín ngưỡng-tôn giáo và sinh hoạt văn hoá dân gian rất độc lạ của khu vực.
Nói đến phương Đông, người ta không thể không nhắc tới những nền văn minh nổi tiếng như Ai Cập, Lưỡng Hà, Ấn Độ, Arập, Trung Hoa, không thể không nhắc tới Nho giáo, Hồi giáo, Phật giáo, Hinđu giáo và hàng loạt tín ngưỡng bản địa mang sắc tố phương Đông.
Có thể nói bao trùm lên đời sống dân cư nông nghiệp phương Đông là niềm tin tín ngưỡng và những sinh hoạt văn hoá dân gian như màn biểu diễn âm nhạc, múa hát, lễ hội Tín ngưỡng là cội nguồn của lễ hội. Trong lễ hội thường trình làng những trò chơi và những hoạt động và sinh hoạt giải trí sinh hoạt ca múa dân gian. Lễ hội vừa là dịp tiến hành những nghi lễ có tính ma thuật để cầu xin thần linh giúp sức, xua đuổi tà ma, vừa là dịp để người dân vui chơi vui chơi. Tín ngưỡng và những hình thức sinh hoạt văn hoá dân gian luôn gắn với môi trường tự nhiên vạn vật thiên nhiên sống đời thường của dân cư nông nghiệp, phản ánh thâm thúy nhịp điệu lao động và đời sống tinh thần phong phú của người dân. Tín ngưỡng bản địa và những lễ hội đang trở thành một tác nhân văn hoá rực rỡ gắn bó với những giá trị văn hoá nông nghiệp nông thôn truyền thống cuội nguồn phương Đông.
Trong số nhiều chủng loại tín ngưỡng tồn tại ở phương Đông, phổ cập nhất làtín ngưỡng sùng bái tự nhiên. Điều này hoàn toàn có cơ sở bởi sản xuất nông nghiệp, nhất là nông nghiệp ở thời kì sơ khai khi khoa học kĩ thuật chưa tăng trưởng, gần như thể toàn bộ đều tùy từng vạn vật thiên nhiên, vào ý Trời. Vì vậy, ở khắp nơi, từ Đông Bắc Phi Tây Á đến giang sơn mặt trời mọc, những quần hòn đảo Đông Á, từ Bắc Á rồi lưu vực sông Hoàng Hà to lớn cho tới những hòn đảo cực nam Indonesia, v.v. đâu đâu người ta cũng thờ cúng những vị Thần liên quan đến sản xuất nông nghiệp như Thần Mặt trời, Thần Đất, Thần Nước, Thần Lúa, Thần Gió, Thần Sông
Gắn liền với tín ngưỡng sùng bái tự nhiên là hàng loạt những lễ hội nông nghiệp như lễ hội té nước, lễ hội cầu mưa, cầu nắng, hội đua thuyền, lễ tịch điền, lễ hội mừng được mùa
Ngoài tín ngưỡng sùng bái tự nhiên, một loại tín ngưỡng nữa cũng rất phổ cập làtín ngưỡng phồn thực.Với ý nghĩa phồn nhiều, thực nảy nở, tín ngưỡng này mang triết lí sống điển hình cho dân cư nông nghiệp luôn hướng tới sự sinh sôi, là ước mong duy trì và tăng trưởng sự sống. Trong môi trường tự nhiên vạn vật thiên nhiên sống đời thường lấy nghề nông làm vi bản, người dân không còn mong ước gì hơn là mùa màng xanh tươi, gia súc đầy đàn, mái ấm gia đình, con cháu đông đúc đề huề. Để tăng trưởng, theo qui luật tự nhiên nên phải có sự phối hợp giữa hai yếu tố khác loại là mẹ và cha, trời và đất. Bắt đầu từ thực tiễn môi trường tự nhiên vạn vật thiên nhiên sống đời thường, con người nông nghiệp phương Đông đã nâng tư duy phồn thực trở thành một tín ngưỡng quan trọng, gắn nó với hàng loạt nghi thức và lễ hội phong phú, sống động. Những tín ngưỡng và lễ hội này vừa mang tính chất chất chất nguyên sơ, chân thực và thiêng liêng trong tâm thức vừa phản ánh tính chất đặc trưng chung của văn hoá nông nghiệp phương Đông.
Tín ngưỡng và lễ hội phồn thực được biểu lộ ở hai khía cạnh hầu hết: thờ sinh thực khí và thờ hành vi giao phối. Biểu hiện thờ sinh thực khí có ở nhiều nơi. Nhiều tượng, tháp, hình trụ, được tạc, đắp theo như hình những sinh thực khí nam nữ. Ở Ấn Độ và hàng loạt nước Khu vực Đông Nam Á, người ta đều tìm thấy thật nhiều linga (sinh thực khí nam). Ngay ở thủ đô Seoul tân tiến ngày này, ở nhiều nơi, kể cả trước cửa khách sạn cao sao, người ta cũng hoàn toàn có thể trưng bày những hình sinh thực khí được đắp rất to. Một số nhạc cụ như chiêng, trống, dùi trống, cũng mang ý nghĩa hình tượng của những sinh thực khí. Cũng có khi người ta lại lấy ngay những vật có sẵn hình sinh thực khí trong tự nhiên để thờ cúng. Chẳng hạn, cột đá hình sinh thực khí nam thờ ông Đùng ở Nhân Nghĩa, Lạc Sơn, Hoà Bình hay kẽ nứt Lỗ Lường hình sinh thực khí nữ được thờ ở Sở Đầm, Hòn Đỏ, Khánh Hoà
Ở Ai Cập cổ đại, tôn giáo giữ một vai trò trọng điểm trong đời sống tinh thần của dân cư nước này, vì tôn giáo đã xâm nhập vào mọ nghành sinh hoạt của xã hội. Mặc dù vương quốc Ai Cập được hình thành từ rát sớm, tuy nhiên xã hội Ai Cập tăng trưởng rất là chậm rãi, làm cho Ai Cập trong thuở nào gian dài còn giữ lại nhiều tín ngưỡng tôn giáo nguyên thủy. một trong những hình thức tôn giáo sơ khai còn tương đối thịnh hành ở Ai Cập là sùng bái động vật hoang dã và sùng bái tự nhiên. Vì vậy, họ thờ thật nhiều vị Thần rất khác nhau, từ Thần mang hình súc vật đến những vị Thần mang hình người, từ những Thần tầm thường đến Thần vũ trụ. Người Ai Cập cổ đại cũng sùng bái động vật hoang dã, theo họ, đông vật là yếu tố hóa thên của những vị Thần. Các loài động vật hoang dã như rắn, cừu, sói, hạcđều đuọc xem là những vị Thần. Người ta còn thờ những loài vật không còn thật như Nhân Sư (Sphinx). Việc sùng bái tự nhiên chiếm một vị thế quan trọng, mọi hiện tượng kỳ lạ tự nhiên đều được thần thánh hóa. Vì thế có Thần Mặt Trời Ra, Địa Thần Ghep và Thủy Thần Odirit
Người Ai Cập cũng tin vào lin hồn bất tử. Theo họ, trong từng người đều phải có linh hồn Ka đị theo thân thể người như hình với bóng. Khi người chết đi thì Ka rời khỏi thể xác và chỉ lúc nào xác người bị hủy hoại hoàn toàn thì Ka mới chết theo. Nhưng nếu giữ được được xác thì có ngày Ka sẽ quay trở lại, người chết sẽ sống lại. Vì thế mà người Ai Cập có tục ướp xác.
Với dân cư Lưỡng Hà, họ theo đa thần giáo. Mỗi vương quốc đều phải có thần chủ của tớ. Người Uruc thờ Thàn Anu, Eridu thờ Thần Eaua. Ngoài những Thần chủ, người Lưỡng Hà còn tôn thờ nhiều thần khác ví như thần nước Ea và con trai thần. Thần Tammu được xem vị thần dạy bảo dân cư trồng trọt, làm nghề thủ công và là vị thần của lòng nhân ái, bảo vệ mùa màng. Thần Negan là Thần địa ngục. Nữ thần Iara được gọi là Thần mẹ, thần bảo lãnh nông nghiệp và sinh sản. Thần Mặt Trời Samat là thần bảo trợ luật pháp, tòa án. Thời Hamurabi, Thần Marduk đang trở thành vị thần tối cao trong toàn quốc. Nhà vua cũng khá được thần thánh hóa, thay mặt thần Marduk cai trị muôn dân.
Một trong những nét rực rỡ của tôn giáo ở Ấn Độ đó là yếu tố link lẫn nhau giữa triết học và tôn giáo, tuy nhiên đấy là hai nghành rất khác nhau. Ở Ấn Độ, tư tưởng tôn giáo nổi trội hơn triết học. Ấn Độ là quê nhà của nhiều tôn giáo, trog đó quan trọng nhất là đạo Bàlamôn về sau là đạo Hindu và Phật giáo, ngoài ra còn tồn tại đạo Sikh, đạo Jain.
Theo kinh Veda, từ khi người Arya đến định cư ở Ấn Độ thì ngoài việc làm ăn sinh sống, họ còn tồn tại cả tín ngưỡng và tôn giáo. Ban đầu chưa phải là khối mạng lưới hệ thống thần thánh hoàn hảo nhất mà chỉ là tín ngưỡng linh tinh. Với họ, Yakshas là thần cây, trong số đó có bodhi cây đa, naga là rắn thần ( có lẽ rằng là vật tổ của cục lạc Nagas ở thượng nguồn sông Ấn), Hanuman là thần khỉ, Nandi là thần bò.
Cũng in như những vương quốc phương Đông khác, với nền kinh tế thị trường tài chính nông nghiệp lúa nước, tín ngưỡng của dân cư Ấn Độ còn mở rộng đến những lực lượng siêu nhiên như Trời (Varuna) cũng là Cha; Đất (Prithivi) cũng là Mẹ; Lửa (Agni), Gió (Vayu). Ngay như Thần Vishnu ban đầu cũng giống hệt với Mặt Trời (Surya). Vị thần thân thiện nhất của dân cư Ấn Độ là Indra, thần mưa và bão, sấm sét. Như vậy, ở Ấn Độ, xuất phát từ nền kinh tế thị trường tài chính nông nghiệp lúa nước, dân cư với tín ngưỡng đa thần còn mang nhiều yếu tố linh tinh, tự nhiên.
Theo cùng với việc tăng trưởng của lịch sử Ấn Độ, những tôn giáo cũng lần lượt Ra đời. Đạo Bàlamôn, Đạo Phật, Jain, Sikh. Tùy theo sự tăng trưởng của những triều đại phong kiến, trong một quy trình nhất định, những tôn giáo này cũng luôn có thể có những lúc thịnh lúc suy. Ví như Ấn Độ là quê nhà của Phật giáo nhưng Đạo Phật chỉ tăng trưởng thịnh đạt nhất ở thời kỳ vua Asoka. Một thời hạn sau, Đạo Phật lại nhường vị trí của tớ cho Hindu giáo, nhưng nó lại được truyền bá mạnh mẽ và tự tin ra những nước trong khu vực như Nhật Bản, Trung Quốc, Xrilanca, khu vực Khu vực Đông Nam Á. Mặc dù vậy, một trong những điểm lưu ý nổi trội của xã hội Ấn Độ là đã chịu sự ảnh hưởng mạnh mẽ và tự tin của tôn giáo, tôn giáo đã ăn sâu bén rễ vào xã hội Ấn Độ. Vì vậy, nhiều lúc nó cũng gây ra nhiều dịch chuyển mang tính chất chất bất lợi cho lịch sử Ấn Độ, thậm chí còn yếu tố này tồn tại cho tới ngày này.
Trung Quốc cổ đại, ngay từ thời Xuân Thu-Chiến Quốc, những học thuyết tư tưởng lần lượt xuất hiện và nó đã đặt nền móng cho những trường phái tư tưởng của Trung Quốc thời cổ trung đại như Nho gia, Đạo gia, Mặc gia, Pháp gia, trong số đó quan trọng nhất là phái Nho gia và Pháp gia.
Pháp gia là trường phái chủ trương dùng pháp lý để trị nước. Phái này xuất hiện từ thời Xuân Thu mà người khởi xướng là Quản Trọng (? 645 TCN). Tiếp đó, trong thời Xuân Thu-Chiến Quốc, phái này còn xuất hiện nhiều đại biểu, trong số đó hoàn toàn có thể kể tới Thương Uởng, Thân Bất Hại, Thận Đáo, Lý TưTuy nhiên, người dân có nhiều góp phần nhất riêng với lý luận của phái Pháp gia là Hàn Phi (khoảng chừng 280-230 TCN).
Nho gia là trường phái tư tưởng quan trọng nhất ở Trung Quốc. Người đặt cơ sở thứ nhất cho Nho gia là Khổng Tử (551-479 TCN), sống vào thời Xuân Thu. Về sau, sang thời kỳ Chiến Quốc, Mạnh Tử (371-289 TCN) đã thừa kế và tăng trưởng học thuyết này. Đến thời Hán, năm 136 TCN, đồng ý ý kiến của Đổng Trọng Thư (179-104 TCN), Hán Vũ Đế đã ra lệnh bãi truất bách gia, duy nhất nho thuật. Từ đó, Nho gia trở thành hệ tư tưởng chính thống trong suốt thời kỳ tăng trưởng của chính sách phong kiến Trung Quốc, Đổng Trọng Thư đã tương hỗ update học thuyết của Nho gia, làm cho nó trở nên hoàn hảo nhất. Sang đến thời Tống, Nho học tiếp tục tăng trưởng, gắn sát với những đại biểu xuất sắc như Chu Đôn Di, Trình Hạo, Trình Di, Chu Hy.
Năm 221 TCN, sau khi kết thúc được cục diện thất hùng, thống nhất Trung Quốc, nhà Tần tiếp tục sử dụng tư tưởng Pháp gia làm đường lối trị nước, vì vậy triều Tần sớm bị lật đổ. Từ thời Hán trở về sau, chính sách phong kiến Trung Quốc luôn luôn xem Nho giáo là hệ tư tưởng chính thống, nó được xem như là mẫu mực, là khuôn vàng thước ngọc để trị quốc. Có thể nói, không riêng gì có thời cổ đại, đi cùng với việc tăng trưởng của chính sách phong kiến Trung Quốc, Nho giáo luôn giữ vị trí duy nhất, nó đã tác động đến toàn bộ những mặt của đời sống kinh tế tài chính, chính trị, văn hóa truyền thống, xã hội của Trung Quốc. Nói như vậy không nghĩa là vai trò của Pháp gia bị xem nhẹ. Trên thực tiễn, tuy nhiên giai cấp thống trị Trung Quốc luôn luôn xác lập vai trò duy nhất của Nho giáo nhưng trong đường lối trị quốc của toàn bộ những triều đại đều đi theo con phố âm Pháp dương Nho. Sự phối hợp ấy thậm chí còn còn tồn tại mãi cho tới thời điểm đầu thế kỷ XX, khi chính sách phong kiến Trung Quốc sụp đổ.
Sự tăng trưởng của những học thuyết tư tưởng này sẽ không còn riêng gì có trình làng trên lãnh thổ Trung Quốc. Cùng với chủ trương bành trướng xâm lước của cơ quan ban ngành thường trực phong kiến Trung Quốc cũng như con phố giao lưu văn hóa truyền thống, hòa hợp tự nhiên, những học thuyết này cũng khá được truyền bá sang những vương quốc khác trong khu vực và không ít cũng khá được phát huy được ảnh hưởng của tớ.
Có thể nhận thấy rằng, không riêng gì thời kỳ cổ đại mà mãi đến sau nay, thậm chí còn là cho tới ngày này, tôn giáo luôn có vai trò nhất định riêng với xã hội phương Đông. Nhưng khác với phương Tây ở đoạn, xã hội phương Đông không chịu sự ảnh hưởng đậm nét, hay nói cách khác là xã hội phương Đông không chịu sự thống trị của tôn giáo như phương Tây. Chúng ta hoàn toàn có thể lý giải điều này từ góc nhìn của yếu tố kinh tế tài chính-xã hội của phương Đông.
Phương Đông, với những Đk thuận tiện của tớ đã sớm hình thành nền kinh tế thị trường tài chính nông nghiệp tự cấp tự túc gắn sát với vạn vật thiên nhiên. Xuất phát từ điểm lưu ý ấy, ngay từ trên đầu, tín ngưỡng tôn giáo của dân cư phương Đông đã phản ánh rõ ràng đặc trưng của nền kinh tế thị trường tài chính nông nghiệp. Bằng chứng rõ ràng nhất là tín ngưỡng sùng bái tự nhiên và tín ngưỡng phồn thực. Mặc khác, tuy nhiên bước vào xã hội có giai cấp và nhà nước từ rất sớm (thiên niên kỷ IV TCN), nhưng khác với phương Tây ở đoạn, nhà nước cổ đại phương Đông được hình thành trên hai yếu tố:Một là,trị thủy và làm thủy lợi;hai là,chống giặc ngoại xâm. Xuất phát từ hai yếu tố này, một khối hiệp hội thống nhất đã được link bền chặt. Vì vậy, dù ít hay nhiều, những giaitầng trong xã hội cũng luôn có thể có sự liên hệ lẫn nhau. Trong việc phối hợp giữa thế quyền và thần quyền ở phương Đông, tuy nhiên xây dựng chính sách quân chủ chuyên chế, nhà Vua phương Đông có quyền lực tối cao tối cao và vô hạn cả thế quyền và thần quyền, nhưng công cụ để thống trị đại hầu hết quần chúng nhân dân vẫn là thế quyền. Do vậy, khối mạng lưới hệ thống tăng lữ tuy nhiên có tham gia vào việc làm của nhà nước, được hưởng nhiều độc quyền đặc lợi từ nhà nước nhưng họ không thể đưa giáo lý tôn giáo thống trị nhân dân.
5. Ở phương Đông, ngay từ rất sớm đã xuất hiện sự giao thoa Một trong những nền văn minh lớn
Dễ dàng nhận thấy rằng tuy nhiên thời hạn hình thành nên xã hội có giai cấp và nhà nước rất khác nhau, nhưng ngay từ rất sớm, những vương quốc cổ đại phương Đông đã có sự giao lưu với nhau trên nhiều nghành như kinh tế tài chính-văn hóa truyền thống. Xuất phát từ điểm lưu ý riêng vô cùng thuận tiện về vùng địa lý và Đk tự nhiên của phương Đông, những vương quốc cổ đại phương Đông đã khởi đầu có ý thức về việc mở rộng giao lưu marketing thương mại với nhau, thông qua cả đường thủy lẫn lối đi bộ. Qua việc giao lưu kinh tế tài chính, sự giao thoa về văn hóa truyền thống cũng khởi đầu xuất hiện, những cái hay nét trẻ trung đều được truyền bá lẫn nhau và rất nhanh gọn, chúng được tiếp nhận và phổ cập ra những khu vực khác. Chẳng phải Phật Giáo xuất phát ở Ấn Độ nhưng nó vẫn xuất hiện ở Trung Quốc, Xrilanka hay khu vực Khu vực Đông Nam Á đó sao? Hay những ý tưởng sáng tạo vĩ đại trong toán học của người Ấn Độ đã được người Ả Rập học tập rồi truyền bá sang Châu Âu. Cũng in như sự chuyển tải bốn ý tưởng sáng tạo quan trọng về kỹ thuật của người Trung Quốc sau này. Nho giáo không riêng gì có xuất hiện ở Trung Quốc mà nó còn tồn tại vai trò to lớn riêng với Việt Nam, Nhật Bản, Triều TiênTrong sự tăng trưởng rực rỡ của văn minh phương Đông cổ đại chắc như đinh không riêng gì có là yếu tố tự thân tăng trưởng của mỗi vương quốc, mà còn bắt nguồn từ sự giao thoa Một trong những TT văn minh lớn của quả đât.
KẾT LUẬN
Bất kỳ một sự vật, hiện tượng kỳ lạ nào thì cũng luôn có thể có cơ sở hình thành, quy trình tăng trưởng rồi đến diệt vong. Văn minh cổ đại phương Đông cũng không nằm ngoài quy luật tăng trưởng chung ấy. Chúng ta xác lập chắc như đinh rằng, ngay từ thời cổ đại, chính phương Đông chứ không phải phương Tây là cái nôi, là TT của nền văn minh quả đât. Với cơ sở kinh tế tài chính nông nghiệp lúa nước, dân cư phương Đông sớm bước vào xã hội có giai cấp từ rất sớm, nhà nước được xây dựng với thiết chế quân chủ chuyên chế TW tập quyền toàn bộ những điều này đã tạo ra một cơ sở kinh tế tài chính, chính trị, xã hội vững chãi cho việc hình thành của nền văn minh phương Đông. Khi nhắc tới phương Đông, quả đât sẽ không còn quên được nơi đây đó đó là quê nhà của cây lúa nước, là quê nhà của những tôn giáo lớn của toàn thế giới như Phật giáo, Hồi giáo, Ấn Độ giáo, Nho giáo.gắn sát với Thích Ca Mâu Ni, Nhà tiên tri Mô-ha-mét, Khổng Tử người được Vua Khang Hy nhà Thanh phong tặng là Vạn thế sư biểu, là nơi bước vào xã hội có giai cấp sớm nhất cũng như chính sách phong kiến điển hình nhất. Nhưng lịch sử văn minh phương Đông đâu chỉ có là của riêng một những nhân nào, vượt lên trên toàn bộ, chính sức lao động của bàn tay và khối óc của dân cư phương Đông đã xây hình thành những giá trị vĩnh hằng. Nhân loại sẽ không còn khỏi ngạc nhiên nếu biết rằng với những Đk thô sơ như vậy nhưng ở phương Đông đã xuất hiện những Kim tự tháp vĩnh cửu với thời hạn, vườn treo Babylonia kỳ vĩ, siêu phẩm Angkor Vatt, Angkor Thom, Vạn Lý Trường Thành
Nhìn chung, qua mọi thời kỳ thăng trầm của lịch sử, nền văn hoá phương Đông vẫn toả sáng. Những chiếc nôi văn hoá cổ đại phương Đông vẫn vẫn đang còn sức lan toả mạnh mẽ và tự tin ra những khu vực xung quanh: Nhiều yếu tố văn hoá Ấn Độ được truyền bá sang Khu vực Đông Nam Á, Tây Tạng, Bắc Á, Đông Bắc Á và những khu vực khác trên toàn thế giới; văn hoá Trung Quốc, nhất là Nho giáo, có ảnh hưởng mạnh mẽ và tự tin đến Nhật Bản, Korea, Việt Nam và những nước khác; Văn hoá Ai Cập Lưỡng Hà tuy nhiên tồn tại không lâu tuy nhiên những thành tựu của nó không riêng gì có có ảnh hưởng trong khu vực mà còn toả sáng ra những khu vực khác của toàn thế giới, v.v. Cùng với việc lan toả của những nền văn hoá cổ đại là yếu tố xuất hiện của những nền văn hoá mới như Arập, Nhật Bản, Korea, v.v. Bức tranh văn hoá phương Đông, do vậy càng phong phú, phong phú, nhiều sắc vẻ. Thêm nữa, vừa đấu tranh chống lại sự đô hộ của chủ nghĩa tư bản phương Tây, những dân tộc bản địa phương Đông vừa tiếp thu những yếu tố văn hoá mới, tiến bộ từ phương Tây để làm giàu cho vườn hoa văn hoá của dân tộc bản địa mình. Bức tranh văn hoá phương Đông từ đây ngày càng rực rỡ sắc màu.
Trong quy trình lúc bấy giờ, những giá trị của văn minh phương Đông vẫn còn đấy đang phủ rộng rộng tự do. Những giá trị ấy như một liều thuốc tinh thần để con người phương Đông trở lại với cội nguồn, trở lại tìm hiểu quá khứ rực rỡ của ông cha, cũng như làm cơ sở cho việc tiếp thu những giá trị mới của nền văn minh quả đât.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1.Almanach những nền văn minh toàn thế giới NXB VH-TT, H.1995
2.Will Durant: Lịch sử văn minh Trung Hoa NXB VH-TT, TP.Hồ Chí Minh 1997
3.Đặng Đức An (chủ biên): Những mẫu chuyện lịch sử văn minh toàn thế giới, NXB Giáo dục đào tạo và giảng dạy, H.2003
4.Lê Phụng Hoàng (chủ biên): Lịch sử văn minh toàn thế giới NXB Giáo dục đào tạo và giảng dạy 1999
5.Cao Xuân Huy: Tư tưởng phương Đông gợi những điểm nhìn tham chiếu, NXB Văn học, H.1995
6.Vũ Dương Ninh (chủ biên): Lịch sử văn minh toàn thế giới NXB Giáo dục đào tạo và giảng dạy, H.2000
7.Lương Ninh (chủ biên): Lịch sử toàn thế giới cổ đại NXB Giáo dục đào tạo và giảng dạy, H.2000
Reply
0
0
Chia sẻ
Share Link Tải Cụ dân phương Đông ý tưởng sáng tạo ra chữ viết vào lúc chừng thời hạn nào miễn phí
Bạn vừa đọc tài liệu Với Một số hướng dẫn một cách rõ ràng hơn về Clip Cụ dân phương Đông ý tưởng sáng tạo ra chữ viết vào lúc chừng thời hạn nào tiên tiến và phát triển nhất và ShareLink Tải Cụ dân phương Đông ý tưởng sáng tạo ra chữ viết vào lúc chừng thời hạn nào miễn phí.
Hỏi đáp vướng mắc về Cụ dân phương Đông ý tưởng sáng tạo ra chữ viết vào lúc chừng thời hạn nào
Nếu sau khi đọc nội dung bài viết Cụ dân phương Đông ý tưởng sáng tạo ra chữ viết vào lúc chừng thời hạn nào vẫn chưa hiểu thì hoàn toàn có thể lại phản hồi ở cuối bài để Mình lý giải và hướng dẫn lại nha
#Cụ #dân #phương #Đông #phát #minh #chữ #viết #vào #khoảng chừng #thời #gian #nào